مجموعه امیر چخمماق
امیر چخماق نام میدانی است در بافت تاریخی شهر یزد که از بخش‌های مختلفی از جمله بازار، تکیه، مسجد، دو آب‌انبار و یک بقعه تشکیل شده است که حوض بزرگی با مجسمه‌های جذابش در میان آن خودنمایی می‌کند. هر یک از بناهای موجود در این میدان دارای ویژگی‌هایی خاص هستند به همین دلیل تمامی این بناها در فهرست آثار ملی ایران قرار دارند
میدان امیرچخماق یزد از دوران حکومت تیموری در قرن نهم هجری قمری به دستور حاکم یزد، امیر جلال‌الدین چخماق و با هم‌فکری همسرش فاطمه‌خاتون بنا شد. مجموعه‌ای متشکل از تکیه، میدان، حمام عمومی، کاروانسراها، خانقاه، قنات‌خانه و چاه آب سرد را برای آبادانی یزد ساخت. مهم‌ترینِ این بناها مسجدی با نام مسجد جامع نو در محلی به نام ده یا کوی دهوک سفلی بود. وی در جلوی این مسجد، میدان‌گاهی بزرگ نیز ایجاد کرد تا جلوه‌ای متفاوت به آن ببخشد. آن میدان‌گاه از همان زمان به نام میدان امیرچخماق مشهور شد و کمی بعدتر، بنای مسجد را نیز، مسجد امیرچخماق خواندند.
مسجد امیر چخماق
مسجد امیر چخماق ، قدیمی‌ترین بنای مجموعه امیرچخماق است. یکی دیگر از مساجدی که مناره ندارد. این مسجد دارای دو شبستان زمستانی و تابستانی است می باشد. شبستان تابستانی به خاطر ساختار معماری و بادگیری که در قسمت بالایی خود دارد، در تابستان فضایی خنک ایجاد می‌کند. شبستان مخصوص زمستان در دو سوی دالان ورودی قرار گرفته است که تامین نور و گرمای آن در سرمای زمستان، به کمک انعکاس نور خورشید در سنگ‌های مرمرین شبستان صورت می‌گیرد.
نخل امیر چخماق
نخل به تابوت چوبی بزرگی گفته می‌شود که به‌صورت نمادین در یکی از مراسم سوگواری محرم با عنوان مراسم نخل‌گردانی استفاده می‌شود و یکی از نمونه‌های دیدنی آن موسوم به نخل حیدری‌ها در میدان امیر چخماق قرار دارد. گفته می‌شود که قدمت این نخل به سال ۱۲۲۹ هجری قمری (۱۱۹۳ هجری شمسی) در دوره صفوی برمی‌گردد؛ از همین رو برخی آن را قدیمی‌ترین نخل یزد می‌دانند.
آب‌انبار ستی فاطمه
آب‌انبار ستی فاطمه (پنج بادگیری) در ضلع شمالی میدان و جنب بازارچه حاجی قنبر قرار دارد که به دستور ستی فاطمه، همسر حاکم وقت یزد، برای استفاده مردم ساخته شد. این بنا علاوه بر گنبد و سردری آجری و زیبا، پنج بادگیر بلند هشت‌وجهی دارد که جزو معدود آب‌انبارهای پنج بادگیری یزد به حساب می‌آید. از آنجا که پیشرفت و تغییر سیستم آبرسانی منجر به متروکه‌‌شدن این آب‌انبار شده بود، در سال ۱۳۸۰ مخزن آب‌انبار به زورخانه صاحب‌الزمان یزد تغییر کاربری یافت که با همت پهلوان علی درهمی انجام شد.
آرامگاه ستی فاطمه
ستی فاطمه یا بی بی فاطمه خاتون، همسر امیر جلال‌الدین چخماق شامی و از زنان بزرگوار روزگارش بود که به احسان و پاکدامنی شهرت داشت. او و همسرش، بناهای عام‌المنفعه زیادی ساختند که از آن جمله می‌توان به مسجد جامع امیر چخماق، گرمابه، خانقاه، رباط، کاروان‌سرا، حفر چندین حلقه چاه و غیره اشاره کرد. محل آرامگاه را نیز خود او ساخت که پس از مرگ در آنجا به خاک سپرده شد و این آرامگاه در کوچه‌ای در ضلع شمالی میدان امیر چخماق واقع شده است. گنبد گِلی آرامگاه ستی‌فاطمه تنها گنبد خیاره‌ای ایران است که مطابق معماری بی‌نظیر دوره تیموری ساخته شده است. نمونه مشابه این گنبد در هرات افغانستان، متعلق به بانو گوهرشاد است.
قدیمی‌ترین بخش بازار یزد، در شرق میدان امیرچخماق بازار حاجی قنبر نام دارد. یادگاری از قرن نهم هجری محسوب می‌شود. این بازار از بناهای ساخته شده توسط نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی است. وی که به امر جهانشاه قره قویونلو به حکومت یزد رسید، آثار زیادی را در یزد بنا کرد که یکی از آن‌ها عمارت بازارچه برای خریدوفروش صنایع‌دستی بود و امروزه به نام بازار حاجی قنبر شناخته می‌شود.
تکیه امیر چخماق
تکیه سه طبقه امیر چخماق که در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در سمت شرق میدان درست در کنار مسجد قرار دارد که روزگاری برای نشستن شاهان در قسمت شاه‌نشین و بانوان در سایر غرفه‌های آن استفاده می‌شد تا مراسم سوگواری و نخل‌برداری را تماشا کنند. این سازه شاخص به‌خاطر نمای خارجی با شاه‌نشین‌های قوسی‌شکل مشهور است. كتیبه‌ای در غرفه شاه‌نشین تكیه وجود دارد که تاریخ ۱۲۵۸ هجری قمری (۱۲۲۱ هجری شمسی) را نشان می‌دهد و از همین رو می‌توان قدمت آن را حدود ۱۸۰ سال تخمین زد. این سازه آجری دارای دو مناره بزرگ است که گفته می‌شود در دوره قاجار به آن اضافه شده‌اند.
آدرس: استان یزد، شهر یزد، میدان امیر چخماق
0 نظر